Rzeżączka, gruźlica, błonica – najczęstsze choroby bakteryjne

Rzeżączkę wywołuje Neisseria gononhoeae (gonokok). Choroba szerzy się przez kontakt płciowy. Do zakażenia noworodków może dochodzić podczas przesuwania się dziecka przez kanał rodny.

Okres wylęgania jest krótszy niż tydzień. U mężczyzn stwierdza się ropną wydzielinę z cewki moczowej. Chorzy odczuwają ból przy oddawaniu moczu, objawom tym towarzyszy niekiedy zapalenie najądrzy i zapalenie okolicznych węzłów chłonnych. W przypadku wielu kobiet choroba przebiega bezobjawowo. Bolesne oddawanie moczu i upławy występują, jeśli dochodzi do zapalenia szyjki macicy.

Zakażenie może się rozszerzyć na:
– gruczoły Bartoli na,
– macicę,
– trąbki jajowodów,
– otrzewną miednicy.

Może nastąpić rozsiew gonokoków z krwią, wywołując gorączkę, wysypkę na skórze i bolesne zapalenie stawów. Zmiany można obserwować w jamie ustnej i gardle. U zakażonych podczas porodu niemowląt zazwyczaj rozwija się rzeżączkowe zapalenie spojówek.

Rozpoznanie ustala się za pomocą badania mikroskopowego i hodowli bakterii wyizolowanych z ropy z cewki moczowej, szyjki macicy, prostnicy, jamy ustnej lub u noworodków ze spojówki.

Według oceny Światowej Organizacji Zdrowia 1/3 ludności świata jest zakażona gruźlicą. W ciągu kolejnej dekady zakażenie obejmie następne 300 milionów ludzi.
Spadek zachorowalności spowodowała poprawa warunków życia, wprowadzenie przesiewowych badań RTG, szczepienia BCG w wieku szkolnym i skuteczne leczenie przeciwgruźlicze.

W obecnym czasie na gruźlicę chorują:
– ludzie w podeszłym wieku,
– chorzy upośledzeni umysłowo,
– alkoholicy,
– chorzy na cukrzycę,
– chorzy z upośledzeniem odporności,
– imigranci z krajów rozwijających się.

Gruźlica jest częstym wyleczalnym powikłaniem zakażenia wirusem HIV. W krajach rozwiniętych ryzyko zapadnięcia na gruźlicę dotyczy osób z niskimi dochodami i o niskim poziomie życia.

Mycobacterium tuberculosis rozsiewane jest głównie drogą kropelkową i względnie  przypadkowy kontakt może stać się przyczyną zakażenia. Bakterie wnikają do organizmu przez inhalację, połknięcie lub niekiedy wskutek wszczepienia przez skórę. Pierwsze zakażenie dotyczy zwykle płuc, ale również części przewodu pokarmowego i  węzłów chłonnych. Bakterie powodują tworzenie ziarniniaków, często ulegających martwicy skrzepowej i powstawanie jam.

W niektórych przypadkach podczas pierwszego zakażenia dochodzi do rozległego rozsiania choroby, głównie drogą krwiopochodną. Jest to możliwe w każdym stadium choroby. Częściej pierwsze ognisko zakażenia w płucach goi się, wygojony ziarniniak nadal jednak zawiera żywe bakterie. Kiedy odporność gospodarza obniża się, gruźlica może uaktywnić się, szerząc się miejscowo i w całym organizmie, wywołując wiele objawów.

Do poważniejszych powikłań należą:
– gruźlica prosówka – krwiopochodny wysiew w całym organizmie,
– gruźlica płucna,
– gruźlica żołądkowo-jelitowa w okolicy krężniczo-kątniczej,

– gruźlica układu moczowo-płciowego, obejmująca m. in. nerki,
– gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i gruźliczaki mózgu,
– gruźlicze zapalenie szpiku kostnego,
– gruźlica skóry, także toczeń gruźliczy i rumień guzowaty,
– gruźlica oka,
– zaciskające zapalenie osierdzia,
– uszkodzenie nadnerczy prowadzące do choroby Addisona,
– powiększenie węzłów chłonnych.

Konwencjonalne leczenie w krajach rozwiniętych trwa 6-9 miesięcy, zależnie od użytej kombinacji leków. Leczenie chorych na gruźlicę należy prowadzić pod bezpośrednią obserwacją nie dłużej niż 6 miesięcy. Każdy chory powinien zostać poddany obserwacji podczas przyjmowania każdej dawki leków. Chorych po opuszczeniu szpitala należy objąć dalszą opieką. Ułatwia to opanowanie gruźlicy w każdym przypadku. Dalsza terapia odbywa się pod nadzorem Poradni Przeciwgruźliczej.

Prawidłowo leczona gruźlica ustępuje w 98% przypadków.

Szczepienie BCG w 70-80% zabezpiecza przed gruźlicą i jest zalecane w przypadku pacjentów, u których próby tuberkulinowe dały wynik ujemny:
– osoby stykające się z chorymi z otwartą gruźlicą,
– pracownicy służby zdrowia bezpośrednio kontaktujący się z chorymi,
– dzieci w wieku 10-14 lat,
– hodowcy i sprzedawcy gatunków zwierząt narażonych na zakażenie gruźlicą
– podróżujący do krajów, gdzie gruźlica stanowi chorobę endemiczną

W Polsce szczepieniom BCG poddawane są noworodki do 24 godzin po urodzeniu jednocześnie z WZW typu B.

Błonica

W krajach rozwiniętych błonica występuje obecnie rzadko – jest to wynik skutecznych działań uodporniających. Choroba ta jest jednak spotykana w niektórych regionach świata, m.in. w Rosji i innych krajach byłego Związku Radzieckiego. Może wystąpić u osób powracających z obszarów endemicznych.

Najczęściej występuje błonica gardła, w której miejscowe zmiany, przyjmujące kształt szarawobiałej, prześwitującej błony, rozszerzają się od migdałków w kierunku podniebienia, języczka i gardła. Mogą się także umiejscowić na nozdrzach przednich, krtani i skórze. Rozmnażające się w zmianach miejscowych bakterie wytwarzają silną egzotoksynę, która w szczególny sposób wpływa na serce i układ nerwowy.

Do toksycznych powikłań zalicza się:
– wstrząs kardiogenny,
– zaburzenia rytmu serca,

– nagłe zatrzymanie krążenia.

Uszkodzenie układu nerwowego polega na demielinizacji nerwów ruchowych. Może to doprowadzić do porażenia mięśni gałki ocznej, podniebienia i gardła, a rzadziej do porażeń kończyn i mięśni oddechowych. Zagrażające życiu powikłanie stanowi niedrożność dróg oddechowych w krtaniowej postaci błonicy, w której następuje gwałtowna śmierć spowodowana nadmiernym wysiłkiem przy wydechu.

Rozpoznanie potwierdza hodowla bakterii pobranych ze zmian miejscowych.
Chory musi pozostać w łóżku, zwłaszcza gdy choroba zaatakowała serce (w Polsce istnieje obowiązek hospitalizacji chorych na oddziałach zakaźnych). W przypadku niedrożności krtani konieczna jest intubacja lub wykonanie tracheotomii.

Niemowlęta uodparnia zastosowanie złożonej szczepionki DiPerTe. Stopień uodpornienia może określić rzadko obecnie stosowany test Schicka. Rewakcynacji podlegają osoby wyjeżdżające do regionów endemicznych oraz pracownicy służb publicznych (np. służby zdrowia, komunikacji, służb granicznych).